|
|||
:: Historia Szkocji Artyku³ dodany przez: Damian (2005-10-28 23:05:51) Pierwsze ludy nieindoeuropejskie zaczęły osiedlać siÄ™ w Szkocji od III tysiÄ…clecia p.n.e., od poÅ‚owy I tysiÄ…clecia osiedlali siÄ™ tam Celtowie. Rzymianie podejmowali kilkakrotne próby zdobycia tych terenów, jednak w 211r. wycofali siÄ™ za liniÄ™ zbudowanego w 122r. WaÅ‚u Hadriana, który wyznaczaÅ‚ północne granice cesarstwa. W III w. z Irlandii zaczęły napÅ‚ywać plemiona celtyckie, zwane Szkotami. PomiÄ™dzy VI a IX w. powstaÅ‚y królestwa Szkotów, Piktów, Anglów, i Brytów. W 843 r. paÅ„stwo Piktów i Szkotów zostaÅ‚o zjednoczone przez Kennetha I MacAlpine`a. Na poczÄ…tku XI w. królestwo Szkocji powiÄ™kszyÅ‚o siÄ™ o Lothian i Strathclyde oraz o północnÄ… NortumbriÄ™ z miastem Edynburg. Tron Szkocji objÄ…Å‚ w poÅ‚owie XI w. król Malcom III, w tym czasie wprowadzone na dwór zostaÅ‚y obyczaje angielskie, za panowania jego i jego nastÄ™pców utrwaliÅ‚ siÄ™ system feudalny oraz rozszerzyÅ‚ siÄ™ zasiÄ™g jÄ™zyka angielskiego. Szlachta w dużym stopniu ulegÅ‚a angielskim wpÅ‚ywom, byli to jednak mieszkaÅ„cy poÅ‚udniowych nizin – Lowlands, tymczasem szkoccy górale, mieszkaÅ„cy północnej części kraju – Highlands, kultywowali dawny jÄ™zyk i celtyckie obyczaje, a w ich organizacji spoÅ‚ecznej dominowaÅ‚ system klanowy. Po Å›mierci Aleksandra III (1286) i jego córki MaÅ‚gorzaty (1290), ostatniej z rodzimej dynastii, król angielski Edward I ogÅ‚osiÅ‚ swe zwierzchnictwo nad SzkocjÄ… i wprowadziÅ‚ na tron ulegÅ‚ego sobie Johna Balliola. Szkoci próbowali zrzucić swÄ… zależność od Anglii, jednak skoÅ„czyÅ‚o siÄ™ to opanowaniem Szkocji przez Edwarda I. W roku 1305 wybuchÅ‚o powstanie dowodzone poczÄ…tkowo przez W. Wallace'a, później przez Roberta Bruce'a, który w 1306 objÄ…Å‚ tron szkocki jako Robert I. Ostateczne zwyciÄ™stwo nad Anglikami Szkoci odnieÅ›li w bitwie pod Bannockburn w1314 r. w roku 1328 traktatem w Northampton Anglia formalnie uznaÅ‚a niepodlegÅ‚ość Szkocji. Podczas panowania Dawida II (1329-1371) Anglikom udaÅ‚o siÄ™ częściowo odzyskać wpÅ‚ywy na dworze w Edynburgu. NastÄ™pcÄ… Dawida zostaÅ‚ jego Siostrzeniec Robert II, zaÅ‚ożyciel dynastii Stuartów. Po Å›mierci Jakuba V (1542) wÅ‚adzÄ™ w imieniu maÅ‚oletniej księżniczki Marii Stuart objęła jako regentka wdowa po zmarÅ‚ym królu, Maria de Guise. W opozycji do francuskiej regentki-katoliczki pozostawaÅ‚ ruch reformacyjny. Nowe idee religijne znalazÅ‚y szerokie poparcie wÅ›ród szkockiej szlachty i mieszczaÅ„stwa. 1560 parlament Szkocji zerwaÅ‚ zwiÄ…zki z KoÅ›cioÅ‚em katolickim, uznajÄ…c kalwinizm (prezbiterianizm) za religiÄ™ panujÄ…cÄ…. W roku 1561 powróciÅ‚a z Francji i objęła tron Maria Stuart. Próba nawrócenia kraju przemocÄ… na katolicyzm doprowadziÅ‚a do wybuchu w 1567 zbrojnego powstania, Maria Stuart musiaÅ‚a abdykować, tron szkocki objÄ…Å‚ jej syn Jakub VI, który po Å›mierci królowej angielskiej Elżbiety I wstÄ…piÅ‚ w 1603 (na mocy ukÅ‚adów dynastycznych) na tron Anglii jako Jakub I i poÅ‚Ä…czyÅ‚ oba kraje uniÄ… personalnÄ…. W 1638 r. zawiÄ…zana zostaÅ‚a konfederacja szkockich prezbiterian, przeciwko dążeniom króla do sprawowania wÅ‚adzy absolutnej, armia królewska zostaÅ‚a dwukrotnie odparta (1639, 1640 r.). W czasie rewolucji angielskiej Szkocji walczyli po stronie parlamentu, a gdy uznali za króla Karola II, zostali pobici przez Olivera Cromwella, a Szkocja razem z IrlandiÄ… do republiki. Po restauracji Stuartów i objÄ™ciu tronu przez Karola II zostaÅ‚a przywrócona angielsko-szkocka unia personalna. W 1707 r. unia personalna zostaÅ‚a zastÄ…piona uniÄ… realnÄ…. Zawarta w umowie zjednoczeniowej gwarancja nastÄ™pstwa tronu dla przedstawicieli dynastii hanowerskiej spotkaÅ‚a siÄ™ po Å›mierci królowej Anny (1714 r.) ze sprzeciwem znacznej części Szkotów, którzy poÅ‚Ä…czyli siÄ™ z dążącymi do przywrócenia katolickich Stuartów jakobitami. 1715 i 1745 r. wybuchÅ‚y krwawo stÅ‚umione powstania jakobitów, bÄ™dÄ…ce ostatnimi znaczÄ…cymi przejawami oporu Szkotów przeciwko dominacji angielskiej. Pod koniec XVIII i w poczÄ…tkach XIX w. rozbito caÅ‚kowicie spoÅ‚eczeÅ„stwo górali szkockich. Zamieszkane przez nich obszary na północy kraju wyludniÅ‚y siÄ™ w zwiÄ…zku z rozwojem hodowli owiec i wywÅ‚aszczaniem dotychczasowych użytkowników ziemi przez jej wÅ‚aÅ›cicieli (tzw. ogradzanie). W tym samym czasie rozwinęły siÄ™ główne oÅ›rodki miejskie i przemysÅ‚owe w centralnej części kraju. W 1885 r. przy rzÄ…dzie brytyjskim powoÅ‚ano urzÄ…d sekretarza ds. Szkocji, 1926 r. podniesiony do rangi ministerstwa, a w 1939 r. zostaÅ‚ przeniesiony do Edynburga. W roku 1888 zaÅ‚ożono SzkockÄ… PartiÄ™ Pracy. W latach 1949-1950 Szkoci domagali siÄ™ oddzielnego parlamentu, w reakcji na centralistycznÄ… politykÄ™ gabinetu C. Attlee. W latach 70. odkrycie złóż ropy naftowej na Morzu Północnego daÅ‚o impuls do gospodarczego rozwoju regionu i doprowadziÅ‚o do powstania opinii o ekonomicznej samowystarczalnoÅ›ci Szkocji. Referendum w 1979 r. nie zatwierdziÅ‚o projektu autonomii Szkocji, idea ta jednak zyskaÅ‚a ponownie popularność w poczÄ…tkach lat 90. 6 V 1999 w odbyÅ‚y siÄ™ w Szkocji wybory parlamentarne. Do parlamentu weszli przedstawiciele Partii Pracy i Szkockiej Partii Narodowej. Premierem zostaÅ‚ Donald Dewar.
adres tego artyku³u: http://www.gbritain.net/articles.php?id=36 |